Hesperian Health Guides
ទំនប់ធំៗបំផ្លាញសុខភាព
វិគី ព័ត៌មាន សុខភាព > សៀវភៅណែនាំសម្រាប់សហគមន៍ស្តីអំពីសុខភាពបរិស្ថាន > ៩. ការការពារទីជម្រាល > ទំនប់ធំៗបំផ្លាញសុខភាព
ទំនប់បានចូលរួមក្នុងការសាងសង់ទីក្រុងទំនើបៗ និងកែលម្អជីវភាពប្រជាជនជាច្រើន។ ប៉ុន្តែទំនប់ធំៗ ខ្ពស់ជាង១៥ម៉ែត្រ និងជួនកាលខ្ពស់ជាង២៥០ម៉ែត្រ ក៏អាចបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់មនុស្សនិងដីតាមរបៀបច្រើនយ៉ាង។
មាតិកា
តើទំនប់ធំមួយធ្វើឲ្យប្រជាជនយ៉ាគីមានជំងឺដោយរបៀបណា
ច្រើនឆ្នាំកន្លងទៅ ប្រជាជនយ៉ាគី(Yaqui)ចិញ្ចឹមជីវិតដោយការធ្វើកសិកម្មនៅក្នុងអាកាសធាតុក្តៅស្ងួតក្នុងភាគខាងជើងនៃប្រទេសម៉ិកស៊ីកូ។ ដោយសារគុណនៃទន្លេរីអូយ៉ាគី(Rio Yaqui)របស់ពួកគេ ពួកគេមានទឹកសម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម, សម្រាប់ផឹក, និងបំពេញតម្រូវការរបស់ខ្លួនបានពេញមួយឆ្នាំ។
ជីវភាពទាំងនេះបានផ្លាស់ប្តូរនៅពេលដែលមានការសាងសង់ទំនប់នៅក្នុងទន្លេ។ រដ្ឋាភិបាលម៉ិកស៊ីកូយល់ព្រមថា ទឹកពាក់កណ្តាលពីទំនប់ ជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រជាជនយ៉ាគី។ ប៉ុន្តែក្នុងពេលដ៏ខ្លី ប្រជាជនយ៉ាគីឃើញថាទឹកលែងហូរដល់ភូមិរបស់ខ្លួនទៀត។ ទន្លេទាំងមូលត្រូវបានបញ្ជូនទៅក្នុងព្រែកជីកយក្ខមួយដើម្បីស្រោចស្រប់កសិដ្ឋានធំៗដែលដាំស្រូវសាឡី និងកប្បាស។ កសិដ្ឋានធំៗទាំងនេះបានឡោមព័ទ្ធភូមិយ៉ាគីក្នុងពេលដ៏ខ្លី ហើយប្រជាជនយ៉ាគីគ្មានទឹកសម្រាប់ស្រោចដំណាំរបស់ខ្លួនឡើយ។
ដើម្បីដាំស្រូវសាឡីនិងកប្បាសនៅក្នុងអាកាសធាតុក្តៅស្ងួត ដីត្រូវការទឹក, ជីគីមី, និងថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិតជាច្រើន។ ថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិតត្រូវបានបាញ់ប្រមាណ៤៥ដងក្នុងប៉ុន្មានខែចាប់ពីពេលដាំដល់ពេលប្រមូលផល។ សារធាតុពុលទាំងអស់នេះបានចូលទៅក្នុងព្រែកជីក។ ដោយសារទន្លេរបស់ពួកគេត្រូវបានបង្វែរទៅព្រែកជីកអស់ហើយ ហើយក៏គ្មានប្រភពទឹកដទៃទៀតដែរ ដូច្នេះប្រជាជនយ៉ាគីក៏បានផឹកទឹកពីព្រែកជីកនោះ។ ច្រើនឆ្នាំកន្លងទៅ ទឹកកខ្វក់បានធ្វើឲ្យពួកគេឈឺ។
បន្ទាប់ពីបានផឹកទឹកកខ្វក់ជាច្រើនឆ្នាំ កុមារយ៉ាគីបានមានបញ្ហាក្នុងការរៀនសូត្រ, ការប្រើខួរក្បាល, ការលូតលាស់, និងការលេងកំសាន្ត។ កុមារជាច្រើនក៏រងគ្រោះពីបញ្ហាសុខភាពធ្ងន់ធ្ងរផងដែរ ដូចជាមហារីកឈាម, និងពិការភាពពីកំណើត ដូចជាស្វិតដៃជើង និងឆ្អឹងទន់។ បញ្ហាសុខភាពទាំងនេះទំនងបំផុតគឺបណ្តាលមកពីការផឹកនិងដកដង្ហើមពីទឹកនិងខ្យល់ដែលបានបំពុលដោយថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិត។
ទំនប់បង្កបញ្ហានៅខ្សែទឹកខាងលើ និងខ្សែទឹកខាងក្រោម
ដំបូង ទំនប់បង្កើតបញ្ហាសម្រាប់ប្រជាជនដែលរស់នៅខ្សែទឹកខាងលើ ដែលជាកន្លែងទឹកត្រូវបានបង្ឃាំង។
ការវាទយកទីកន្លែង និងភាពក្រីក្រ
ទំនប់ទឹកដណ្តើមកន្លែងរស់នៅរបស់ប្រជាជន និងបង្ខំឲ្យពួកគេផ្លាស់ទីលំនៅ។ ប្រជាជនជាច្រើនត្រូវទៅរស់នៅលើដីដែលគ្មានជីជាតិ ឬនៅក្នុងសហគមន៍ក្រីក្រ។ ប្រជាជនដែលត្រូវបានបណ្តេញចេញ អាចនឹងទទួលបានការសន្យាសំណងជាប្រាក់ឬដីធ្លី។ ប៉ុន្តែជាញឹកញាប់ប្រាក់ទាំងនោះត្រូវមន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមយកទុកខ្លួនឯង។ ច្រើនដងមកហើយ មានតែប្រជាជនដែលមានកម្មសិទ្ធិដីស្របច្បាប់ប៉ុណ្ណោះដែលទទួលបានប្រាក់ឬដីសំណង នៅពេលដីរបស់ពួកគេនឹងលិចក្នុងទឹកជំនន់ពេលទំនប់សាងសង់រួច។ ជួនកាលដីសំណងនោះគ្មានជីជាតិ នឹងមិនអាចធ្វើកសិកម្មបានទេ។
ទីក្រុងដែលនឹងជន់លិចដោយសារទំនប់ទឹក មិនបានទទួលប្រាក់សំណងពីរដ្ឋាភិបាលសម្រាប់ទំនុកបម្រុងនិងអភិវឌ្ឍទេ ដូច្នេះប្រជាជនលែងយកចិត្តទុកដាក់នឹងសាលារៀន, ផ្លូវថ្នល់, និងសេវាសុខភាព។ ទីក្រុងខ្លះត្រូវបានទុកចោលរបៀបនេះជាច្រើនឆ្នាំមុននឹងវារងទឹកជំនន់។
ទំនប់ទឹកបំផ្លាញលំហូរធម្មជាតិនៃទឹកទន្លេ។ វាអាចបង្កើនឬបន្ថយលំហូរទឹក អាស្រ័យលើទំនប់។ វដ្តធម្មជាតិនៃជំនន់និងភាពរាំងស្ងួត ត្រូវបានបង្អាក់ ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ទន្លេទាំងមូល និងបំផ្លាញដីមួយផ្នែកធំ។
ទីតាំងបង្កកំណើតថ្មីសម្រាប់សត្វល្អិត
សត្វមូសបង្កកំណើតនៅក្នុងទឹករាក់ៗ និងមានពន្លឺថ្ងៃ នៅក្នុងព្រែកជីក និងនៅតាមគែមនៃអាងទឹកបម្រុង។ ការបង្កើននិងបន្ទាបកម្រិតទឹកអាងបម្រុង អាចសម្លាប់សត្វមូសតូច។ ប៉ុន្តែអ្នកគ្រប់គ្រងទំនប់ទឹក ជាទូទៅមិនពិចារណាលើចំណុចសំខាន់នេះទេ។
សត្វរុយពណ៌ខ្មៅដែលចម្លងជំងឺ River blindness (ជំងឺម្យ៉ាងដែលកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វ្រិកនិងអាមេរិកកណ្តាល) ពងនៅក្នុងទឹកដែលហូរខ្លាំង ដូចទឹកដែលហូរចេញពីទំនប់ដែរ។ ទឹកនឹង(មិនហូរ)ដែលមានក្នុងគម្រោងធារាសាស្ត្រនិងទំនប់ទឹក គឺជាកន្លែងបង្កកំណើតសម្រាប់សត្វខ្យងដែលផ្ទុកដង្កូវក្នុងឈាម)។
ការសឹកច្រាំងទន្លេនិងតំបន់លិចទឹក
នៅពេលទំនប់បង្ឃាំងទឹក កំទេចដីនិងថ្មដែលហូរនាំដោយទឹក(ល្បាប់) បែរជារងនៅបាតទន្លេ និងនៅក្នុងអាងទឹកបម្រុង ជាជាងនៅលើច្រាំងទន្លេ។ នៅពេលគេបង្ហូរទឹកចេញពីអាងទឹកបម្រុង ទឹកនេះគ្មានល្បាប់ទេ។ ដោយហេតុថាល្បាប់គឺជាផ្នែកមួយដែលធ្វើឲ្យដីមានជីជាតិសម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម ទើបដីនៅខ្សែទឹកខាងក្រោម មិនមានជីជាតិ។ ហើយដោយសារតែទឹកដែលបង្ហូរចេញពីទំនប់ នាំល្បាប់ទៅជាមួយ នោះវាធ្វើឲ្យសឹកដីកាន់តែខ្លាំង ព្រោះវាចាក់ជ្រៅទៅក្នុងបាតទន្លេ។
មធ្យោបាយជំនួសទំនប់ទឹកធំៗ
នៅពេលរៀបចំផែនការសាងសង់ទំនប់ទឹក សំនួរទី១ដែលត្រូវសួរគឺ: តើវាចាំបាច់ឬទេ? ទំនប់ទឹកត្រូវបានសាងសង់ដើម្បីគ្រប់គ្រងជំនន់, ផលិតអគ្គិសនី, ធ្វើធារាសាស្ត្រ, និងផ្តល់ទឹកដល់ទីក្រុង។ សេវាទាំងនេះអាចធ្វើឡើងតាមវិធីផ្សេងទៀតដែលមិនសូវបង្កគ្រោះថ្នាក់។
សំនួរទី២ដែលត្រូវសួរគឺ: តើអ្នកណានឹងទទួលផលប្រយោជន៍ពីទំនប់ទឹក? នៅជុំវិញពិភពលោក សហគមន៍ដែលនឹងរងគ្រោះ បានជំនះមិនទទួលយកទំនប់ទឹកទេ ហើយបានស្នើនូវមធ្យោបាយជំនួសផ្សេង។ ក្នុងករណីជាច្រើន ពួកគេបានទទួលជោគជ័យ។
ការគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់។ ប្រសិនបើអាច គួរជៀសវាងការសាងសង់ផ្ទះនៅលើតំបន់លិចទឹកនិងតំបន់ដីល្បាយខ្សាច់ធម្មជាតិ។ កែលម្អប្រព័ន្ធព្រមានអាសន្ន ដើម្បីជួយប្រជាជនឲ្យត្រៀមលក្ខណៈក្នុងពេលមានទឹកជំនន់។ ការការពារលំហូរធម្មជាតិនៃទឹក អាចបង្ការទឹកជំនន់យ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាពជាងការសាងសង់ទំនប់ទៅទៀត។
អគ្គិសនី។ ជំរុញរដ្ឋាភិបាលនិងអ្នកអភិវឌ្ឍ ឲ្យលើកកម្ពស់ថាមពលខ្យល់, ពន្លឺព្រះអាទិត្យ, និងទឹកទ្រង់ទ្រាយតូច, ដើម្បីផលិតអគ្គិសនីដែលស្ថិតនៅជិតកន្លែងត្រូវប្រើប្រាស់។ ការរៀបចំនិងគ្រប់គ្រងថាមពលដោយប្រជាជននៅក្នុងតំបន់ គឺមានស្ថិរភាពជាង សម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងទីក្រុងនិងជនបទ។
ធារាសាស្ត្រ។ ការអភិវឌ្ឍក្នុងស្រុក ផ្តល់សន្តិសុខទឹកបានប្រសើរជាងទំនប់ទឹកធំ។ នៅក្នុងរដ្ឋហ្គូចារ៉ាត(Gujarat)ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា របាំងបង្អង់ល្បឿន ត្រូវបានសាងសង់ដើម្បីប្រមូលទឹកភ្លៀងសម្រាប់ប្រើក្នុងរដូវប្រាំង និងសម្រាប់បំពេញទឹកក្នុងដីឡើងវិញ។ រដ្ឋាភិបាលនិងអ្នកភូមិ ចែករំលែកគ្នាចំពោះថ្លៃចំណាយលើរបាំងបង្អង់ល្បឿន។ ភូមិជាច្រើនដែលធ្លាប់តែមានទឹកធ្វើស្រែចម្ការតែពាក់កណ្តាលឆ្នាំ ឥឡូវមានទឹកពេញមួយឆ្នាំ។
ប្រសិនបើទំនប់ទឹកត្រូវបានស្នើឡើង ឬបានសាងសង់នៅក្នុងទីជម្រាលរបស់អ្នក
សហគមន៍នៅទូទៅពិភពលោក បាននិងកំពុងជំនះមិនទទួលយកទំនប់ទឹកថ្មី, ទាមទារឲ្យរុះរើទំនប់ដែលសង់រួច, និងទាមទារឲ្យមានសំណងជាប្រាក់និងដីធ្លីដែលពួកគេបានរងគ្រោះពីទំនប់ទឹក។ សហគមន៍ខ្លះក៏ទាមទារឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូររបៀបគ្រប់គ្រងទំនប់ទឹក ដើម្បីជួយឲ្យទន្លេហូរតាមរបៀបធម្មជាតិ និងកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ដែលបង្កឡើងដោយទំនប់ទឹក។
សហកុលសម្ព័ន្ធការពារទន្លេយូកុន
នៅក្នុងរដ្ឋអាឡាស្កា និងទឹកដីយូកុន(Yukon)នៅឯព្រំដែនរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសកាណាដា ទន្លេយូកុនដ៏ធំហូរចម្ងាយ៣៧០០គីឡូម៉ែត្រឆ្លងកាត់ក្រុងនិងភូមិជាច្រើន។ ដោយហេតុថាទន្លេមានការគំរាមកំហែងពីភាពកខ្វក់ សហគមន៍ជនជាតិដើមចំនួន៦០ បានចុះហត្ថលេខាលើអនុសញ្ញាយល់ព្រមសហការគ្នាក្នុងការថែរក្សាទន្លេឲ្យនៅមានភាពស្អាតសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយៗទៀត។ ពួកគេបានបង្កើតជាសម្ព័ន្ធភាពមួយហៅថា ក្រុមប្រឹក្សាទីជម្រាលសហកុលសម្ព័ន្ធទន្លេយូកុន។
ក្រុមប្រឹក្សាទីជម្រាលមិនបានចាប់ផ្តើមដោយការព្យាយាមសម្អាតទន្លេទាំងមូលទេ។ ពួកគេចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងគម្រោងតូចៗ និងមានគោលដៅច្បាស់លាស់។ កម្មវិធីដំបូងមួយគឺការហាមឃាត់មិនឲ្យប្រើប្រាស់ថង់ប្លាស្ទិកនៅក្នុងក្រុងនៅតាមដងទន្លេ។ តាមរយៈការហាមឃាត់ថង់ប្លាស្ទិក ប្រជាជននៅតាមដងទន្លេបានរៀនសូត្រដឹងថា ការទទួលខុសត្រូវរៀងៗខ្លួន អាចបោះជំហានយ៉ាងវែងក្នុងការការពារទីជម្រាល។
ក្រុមប្រឹក្សាទីជម្រាលមិនបានចាប់ផ្តើមដោយការព្យាយាមសម្អាតទន្លេទាំងមូលទេ។ ពួកគេចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងគម្រោងតូចៗ និងមានគោលដៅច្បាស់លាស់។ កម្មវិធីដំបូងមួយគឺការហាមឃាត់មិនឲ្យប្រើប្រាស់ថង់ប្លាស្ទិកនៅក្នុងក្រុងនៅតាមដងទន្លេ។ តាមរយៈការហាមឃាត់ថង់ប្លាស្ទិក ប្រជាជននៅតាមដងទន្លេបានរៀនសូត្រដឹងថា ការទទួលខុសត្រូវរៀងៗខ្លួន អាចបោះជំហានយ៉ាងវែងក្នុងការការពារទីជម្រាល។
បច្ចុប្បន្នអាជ្ញាធរកុលសម្ព័ន្ធយូកុន កំពុងកែលម្អប្រព័ន្ធលូនិងរណ្តៅសំរាមរបស់ខ្លួន ព្រមទាំងបង្កើតកម្មវិធីផ្សេងៗដើម្បីកែច្នៃវត្ថុប្រើរួច និងប្រើប្រាស់វាឡើងវិញ។ ពួកគេបង្រៀនប្រជាជនវ័យក្មេងឲ្យចេះពីវិធីធ្វើតេស្ត៍ទឹករកមើលភាពកខ្វក់ និងពីការសម្គាល់សញ្ញានៃទឹកកខ្វក់ ដើម្បីបង្ការកុំឲ្យវាកើតឡើង។
ក្រុមប្រឹក្សាទីជម្រាលសហកុលសម្ព័ន្ធទន្លេយូកុន បានបង្កើតដៃគូជាមួយកុលសម្ព័ន្ធដទៃទៀត អាជ្ញាធរស្រុក-ខេត្ត រដ្ឋាភិបាលប្រទេសកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិក, និងជាមួយក្រុមបរិស្ថាននិងទីជម្រាល ទីភ្នាក់ងារផ្តល់មូលនីធិ និងអ្នកពិគ្រោះយោបល់ខាងក្រៅដទៃទៀត។ តាមរយៈការនាំក្រុមជាច្រើនឲ្យចូលរួមជាមួយគ្នា ក្រុមប្រឹក្សាទីជម្រាលអាចបង្កើតផែនការមួយដែលរួមបញ្ចូលមនុស្សគ្រប់គ្នានៅក្នុងទីជម្រាល និងដើម្បីប្រមូលធនធានឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការសម្រេចកិច្ចការ។